Kolonyalizm Nedir?
Kolonyalizm terimi, günümüzde varlığı konusunda tartışmalar yaratsa da aslında toplumlar nezdinde Emperyalizm adı altında hala varlığını sürdüren önemli bir kavramdır.(Emperyalizm nedir? Adlı yazımıza ulaşmak için tıklayınız.) 1400 yıllardan itibaren girilen Coğrafi keşifler ve bunun akabinde meydana gelen kıtalar arası teşebbüslerin sonucunda dünyada bir sömürge furyası başlamıştır. Birçok Avrupa ülkesi Fransa, İspanya, Almanya, Hollanda ve içlerinde en önemlisi olan ada ülkesi İngiltere bu yarışta kendilerine özel Sömürge, Kolonyalizm veya Manda modelleri geliştirmiş bu sayede gittikleri ülkeleri kendi amaçları doğrultusunda hem maddi hem de manevi olarak kontrol altına almışlardır. Kolonyalizm Nedir? çalışmamızda Kolonyalizm modelleri içerisinde en başarılı olarak gösterilen İngiliz Kolonyalizm modeli tetkik edilecek ve günümüzdeki Post – Kolonyalizm haline nasıl evirildiği hakkında açıklamalar yapılmaya çalışılacaktır.
Kolonyalizm Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
İnsan oğlu var olduğu zamanlardan itibaren belli bir kümülatif yapı ve ideolojik emareler doğrultusunda kendi Toplumlarını geliştirmek için var gücü ile kendisinden güçsüz olan toplumları himayesi altına almak için birçok teşebbüste bulunmuştur. Bu teşebbüsler doğrultusunda günümüz dünyasında süper güçler meydana gelmiş ve dünyadaki bütün uluslararası sistemleri kontrol altında tutmuşlardır. 1400 ila 1600 yılları arasında dünyada meydana gelen Coğrafi keşifler ile geçmişteki basit nitelikli olarak tabir edeceğimiz üstünlük kurma yarışı artık daha da hiddetli hala gelerek modern ve profesyonel bir hal olarak günümüze taşınmıştır. Portekiz, İspanya ve Hollanda’nın başlattığı bu Coğrafi keşif furyası Avrupa kıtası üzerinde çok ciddi bir değişime neden olmuştur. Bu değişimin en önemli izlenimleri özellikle Fransa ve İngiltere’de gözümüze çarpmaktadır. Peki neden bu keşifler bu denli önemli bir niteliğe sahipti. Bilindiği üzere Eski çağlarda teknolojinin çok az bir şekilde var olması ve insanların yaşam kaynağı için belirli nesnelerin ihtiyaçlarının doğurduğu gereksinimler çok fazla idi. Avrupa kıtası toprak verimliliği ve insan verimliliği nedeni ile çok az kullanışlı bir kıtadır. Bu kıtadaki önemli temel ihtiyaçların karşılanması için doğudaki Hindistan ve Çin topraklarından gelen ürünler hayati nitelikler taşımakta idi. Bu ürünler klasik usuller içe çok uzun süreli ve maliyeti çok yüksek bir biçimde kıta Avrupa’sına taşına biliyordu.
Yukarıda belirtilen hususlar Coğrafi keşiflerin temel nedenlerin oluşturmaktadır. Bu sebeplerin doğrultusunda Kıta Avrupa’sında Hindistan ve Çine aracı kullanmadan ulaşmak ve transportu yapılacak ürünlerin maliyetinin azaltılması için bir yeni yol arama, İpek yolu dediğimiz ticaret yolunun alternatifini oluşturma faaliyetine başlanmıştır. Bu hareketin öncülü niteliğini taşıtan Portekiz ve İspanya birçok faaliyet gerçekleştirerek 1488 yılında Portekizliler ümit bununu dönmüş[1] ve Hindistan ticaret yoluna Kıta Avrupası kontrolünde bir hat oluşturuldu.
Bu ticaret faaliyetleri ile Hindistan’a ulaşılmasının ardından Yeni dünya olarak adlandırılan Amerika kıtasının keşfi ile de Avrupa’ya bir anda mükemmel bir hammadde girişi sağlanmıştır. Bunların akabinde 1800 yıllarında İngiltere’de meydana gelen sanayi devrimi artık coğrafi keşiflerin bir ticaret yolu bulma ve kıtaları tanıma halinden çıkarıp uluslararası bir yapı kazandırmıştır. Feodal, siyasal ve ekonomik düzenin gelişmeye kapalı yapısından kurtulan Avrupa’nın yaşadığı en önemli değişim yaygın kullanımı ile Sanayi devrimi olmuştur[2]
Sanayi devriminin meydana getirdiği ihtiyaçlar doğrultusunda İngiltere’nin Kolonyalizm faaliyetleri doğmuş ve İngiltere bunu kendine has bir usul ile yaparak dünyadaki Kolonyalizm faaliyetleri yönünde ekol niteliği taşır hale gelmiştir.
Sanayi Devrimi ve İngiltere Üzerindeki Etkisi
Kolonyalizm Nedir? Sorusunun cevabı olarak aklımıza gelen ilk ülke olan İngiltere’nin, kolonyalizmi kendisine bir amaç olarak seçmesinin en büyük nedeni Sanayi Devrimidir. Birinci Sanayi Devrimi insanlığın en köklü dönüşümü ve modern iktisatçılar açısından da tarihinin en önemli ikinci dönüm noktası olup 18. yüzyılda İngiltere’de baş gösterdi. Sanayi devrimi İngiliz ekonomisinin bütün alanlarında etkisini gösterdiği gibi bu dönemde yapılan icatların bilim ve teknolojiyi nasıl bir araya getirdiğini de göstermektedir. Bu iki yapının bir araya gelmesiyle de nasıl sosyo-ekonomik ve kültürel değişmelere sebebiyet verdiği mekân, zaman ve sektör birleşimleriyle gözler önüne serilmiştir.[3]
Birinci sanayi devrimi İngiliz yayılmacılık hareketinin temelini oluşturmuştur. Sonralarda ise İngiltere dünya üzerinde üretim hacmini büyütmek için hammadde kaynaklarına ulaşmak yönünde büyük bir sömürge faaliyeti başlatmıştır. Sanayi devrimi temelinde tek bir hareket olarak değil dönem dönem olarak içinde ayrılmaktadır. Bunlar 18.yy Birinci sanayi devrimi temel, basit buharlı makinaların oluşturulması, 19.yy sonları ve 20.yy başları İkinci Sanayi devrimi makinaların seri üretim niteliğinde ürün üretmesi, 1947 yılında Transistor buluşu ile programlana bilir makinalar ile Üçüncü sanayi devrimi ve 2011 yılında Hannover Fuarında ortaya atılan Dördüncü Sanayi devrimi olarak adlandıra bileceğimiz Küresel İngiliz Ticaret ağıdır.
Sanayi devrimi sonucunda İngiltere’de bugün ki modern devlet sistemlerinin temeli sayılacak hususlar meydana gelmiştir. Öncelikle Cromwell isyanı ve cumhuriyet fikrinin oluşumu, sosyo- politik yapı, ticaretin gelişmesi, denizciliğin ve deniz ticaretinin gelişimi, merkantilizm, dokuma sektörünün gelişmesi, nüfus artışı, madenciliğin gelişimi[4], demografik değişim, tarım devrimi, ticaret devrimi, ulaşım alanındaki gelişmeler, sermaye terakümü, endüstriyel teknolojideki gelişmeler ve mali piyasadaki gelişmeler[5] meydana gelmiştir.
Merkezileşmenin ve hiyerarşinin kamu yönetimine yansıması ise bürokrasi ile kendine yer bulmuştur. Modern yönetim düşüncesinin kamu yönetimi üzerinde etki alanı kuşku yok ki bürokrasi ile somutlaşmıştır. Bürokrasi modern ulus-devletin de oluşmasıyla birlikte vazgeçilmez bir hal almış ve genel olarak tüm yönetim biçimlerinde az veya yoğun olarak oluşmuştur. Çünkü ulus-devlet yapılanması merkeziyetçiliğin belirginleştiği ve bunu da bürokrasi aracılığıyla yapabildiği bir devlet formudur. Bu yapılanma içinde bürokrasi demokratik sistemlerde kamu politikalarının uygulayıcısı iken, demokrasinin batı standartlarında olmadığı siyasal sistem içerisinde kamu politikası oluşturmanın her safhasında etkili olabilmiştir.[6]
Yukarıda kısaca Sanayi devriminin oluşumu ve İngiltere üzerindeki etkilerini değerlendirdik. İngiltere’deki bu değişim sadece İngiltere bazlı kalmamış küresel bir sistem haline dönüşmüştür. Şimdi ise bu devrim ile değişen İngiltere’nin Dünya üzerinde nasıl bir Kolonizasyon ve hammadde arayışı modeli uyguladığı hakkında malumatlar vereceğiz.
Hammadde Arayışında İngiltere
Yukarıda belirttiğimiz üzere Sanayi devrimi akabinde İngiltere’de büyük bir hammadde tedarik sorunu meydana gelmiştir. Bu sorunu çöze bilmek için İngiltere kendince yollar aramaya başlayıp ilk etapta Hammadde konusunda hızlı bir atılım başlatarak denizcilik faaliyetlerine yönelmiştir. Denizcilik faaliyetleri ekseninde Afrika, Asya ve Orta doğuya doğru bir yayılım politikası gütmüştür. Kendisinden önceki ve hem çağdaşı olan devletler gibi sadece gittiği yerleri bitirinceye kadar silah zoru ile sömürmeyip gittiği yerleri kendi tekelinde tutmak ve bu yerleri sürekli bir gelir kaynağı olarak görmüştür. Keza bu İngilizlerin temel Kolonyalizm politikasının bel kemiği niteliğini taşımaktadır.
Bu politikasına örnek verecek olursak başlıca örnek Hindistan’da uyguladı Kolonyalizm politikası buna verilebilecek en önemli örneklerden birisidir. Tabi birçok örnek bunun gibi vardır bunların hepsini teker teker konumuzun devamında inceleyeceğiz. Bir sonraki yazımızda, sizlerle dünyadaki kolonyalizm örneklerini inceleyeceğiz.
[1] David Arnold, Coğrafi Keşifler Tarihi, Çev. Osman Bahadır, Alan Yayıncılık, s.5
[2] Abdullah Mesut Küçükkalay, Endüstri Devrimi ve Ekonomik Sonuçlarının Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, s.1
[3] Müslime Sözen, Talat Mesçioğlu, Endüstri 4.0’ın İtici Güçlerinin Türkiye ve Çin Üzerindeki Etkileri, International Journal of Social Inquiry, s.5
[4] Gökçen Göksal, Sanayi Devrimi Öncesi, Sonrası ve Etkileri, Kora Yayın, s.28
[5] İshak Torun, Endüstri Toplumu’nun Oluşmasında Etkili Olan İktisadi ve Sina-i Faktörler, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, s.181-186
[6] Abdulkadir Aksoy, Geleneksel Devletten Modern Devlete: Sanayi Devrimi ve Kamu Yönetimi Düşüncesinde Değişim, International Journal Of Polıtıcal Studues, s.39
0 Replies to “Kolonyalizm Nedir? İngiltere ve Kolonyalizm Türleri -1”